Suwâld / Suawoude

Topografische kaart Ryptsjerk (2010)Suwâld is een streekdorp, waarbij de vroegste bebouwing ontstond op de smalle, langgerekte zandrug en wordt door het geboomte tot het gesloten coulissenlandschap gerekend. Dat zal omstreeks het jaar 1000 geweest zijn.

Daarom heen is het landschap laaggelegen en behoort tot het laagveenweidegebied. De bodem van het ingepolderde en drooggemalen Louwsmar (Louwsmeer) op de grens met het dorpsgebied van Tytsjerk, ligt tot op meer dan twee meter beneden N.A.P. Het is het laagste punt van de gemeente Tytsjerksteradiel. Dit in het buitengebied gelegen gebied is in 1847/1848 definitief drooggelegd.

Als gevolg van de ruilverkaveling “Kleine Geest” is het oude verkavelingpatroon in de omgeving van Suwâld niet meer of nog maar gedeeltelijk herkenbaar. Suwâld was in de vroegere tijd alleen via de Monnikenweg te bereiken. Deze weg is door monniken van het Burgumer klooster aangelegd, die westelijk van Burgum veen gingen graven voor de turfwinning. In de middeleeuwen heeft er bevolkingsverschuiving naar de huidige plek plaatsgevonden. Daarvoor lag het centrum van het kerkdorp zevenhonderd meter ten westen van de tegenwoordige dorpskerk. Het oudste gebouw van het dorp is de kerk aan de Kerkbuurt. Deze stamt uit de 12e eeuw, hoewel sterk gewijzijgd bestaat deze nog, maar helaas is het koor met fresco's in 1922 afgebroken t.b.v. de uitbreiding van de kerk. Vroeger bestond de bebouwing buiten de kerk uit de boerderijen en woningen voor de arbeiders. Door het ontbreken van staten en andere voorname woonhuizen bestaat de karakteristieke bebouwing ook nu voornamelijk uit boerderijen en eenvoudige woningen. Een dertigtal panden staan nu nog op de lijst van de Stichting Karakteristyk, deze gebouwen zijn onderdeel van het rustieke oude centrum, wat bestaat uit het Noorderend, Kerkbuurt en Zuiderend. Andere oude gebouwen zijn het karakteristieke bakkershuis uit 1814 bij het Prinses Margrietkanaal en het veerhuis uit de 18e eeuw, beide aan het Zuiderend. Daarnaast zijn in het buitengebied nog twee karakteristieke boerderijen te zien aan de Aldemiede.

Protestantse kerk

"Bakkershuis"

"veerhuis"

Het veerhuis wordt niet meer als zodanig gebruikt. Wel is er nog steeds de mogelijkheid om met het moderne pontje “Schalkediep” de oversteek over het Pr. Margrietkanaal naar Garyp te nemen. Fietsers en voetgangers kunnen in de zomermaanden gebruik maken van het pontje dat op zonne-energie vaart.

"Zonnepont"