Wyns / Wijns

Topografische kaart Wyns (2010)Het kleinste dorp van de gemeente Tytsjerksteradiel is Wyns met nog geen 200 inwoners. Het is het enige dorp dat in het kleigebied van de gemeente ligt, aan de Dokkumer Ee. In het door de zee ontstane kleigebied valt eigenlijk niet meer te zien dan één grote groene vlakte met hier en daar een boerderij. Maar Wyns ligt wel in een stukje van het oudste cultuurlandschap van ons land, het terpenland. In het dorpje staan een kerkje en enkele huizen en boerderijen.

Het huidige Fryslân bestond in de middeleeuwen uit de districten Oostergo, Westergo en Zevenwouden. In die tijd speelde Wyns een belangrijke rol als naamgever van de kern van het district Oostergo, genaamd Winninghe. Te Wyns vergaderden de gezamenlijke rechters uit Oostergo als hoogste instantie. Dat Wyns de zetel was van het opperste gerecht kwam waarschijnlijk door de ligging aan de Dokkumer Ie, het dorp was daardoor goed bereikbaar.

Tot het dorpsgebied van Wyns hoort ook het grootste gedeelte van het buurtschap Bartlehiem, bekend van de Elfstedentocht. Voor de gemeentelijke herindeling in 1983 behoorde een belangrijk deel tot de gemeente Ferwerderadiel, het overige behoorde tot het dorpsgebied van Aldtsjerk.

Elfsteden-bruggetje bij Wyns (foto: Trudi Dorreboom-Rosenboom, augustus 2007)

Te Bartlehiem werd in 1175, dicht bij de Dokkumer Ie, het nonnenklooster “Betlehem” gesticht. Hier is de buurtschap naar benoemd.
Bartlehiem kreeg een zuivelfabriek in 1893. Sinds 1977 is dit bedrijf al gesloten, maar de karakteristieke bebouwing van de zuivelfabriek is er nog steeds.